… Και σεις, να μάθετε να βλέπετε κι όχι να χαζεύετε. Πρέπει να ενεργείτε κι όχι να λέτε λόγια. Αυτό το τέρας μια φορά κόντεψε να κυβερνήσει τον κόσμο. Οι λαοί είχαν ναρκωθεί, αλλά τώρα ας μη βιαστούμε να τραγουδήσουμε τη νίκη. Η κοιλιά απ’ όπου γεννήθηκε είναι ακόμα γόνιμη» (Μπ. Μπρεχτ, «Η άνοδος του Αρθούρου Ουί»)
ΒΙΒΛΙΟ
17 στιγμές της άνοιξης
ΓΙΟΥΛΙΑΝ ΣΕΜΙΟΝΟΦ
Μετάφραση: Απ. Κοτσιώλης
Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»
Το μυθιστόρημα αυτό είναι μία ιστορία κατασκοπείας που διαδραματίζεται στο Βερολίνο, λίγο πριν την πτώση του ναζισμού, λίγο πριν από τη μεγάλη αντιφασιστική νίκη. Αναδύεται από τη φαντασία του συγγραφέα μα και από τη φλογισμένη πραγματικότητα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Μπορεί το όνομα του κεντρικού ήρωα να μην είναι υπαρκτό. Η δράση του όμως είναι μια ζωντανή σύνθεση της δράσης τόσων και τόσων επώνυμων και ανώνυμων ηρώων του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου, που αναμετρήθηκαν με τον πάνοπλο φασισμό, όχι στα πεδία των επικών μαχών του πολέμου εκείνου, αλλά μέσα στην ίδια τη φωλιά του: στα πολεμικά και στα πολιτικά του επιτελεία.
«Φυσικά ο Στίρλιτς είναι επινόηση, ή μάλλον γενίκευση» λέει στον πρόλογο του βιβλίου του ο συγγραφέας. «Ωστόσο υπήρξαν αρκετοί τέτοιοι κατάσκοποι σαν τον Στίρλιτς. Οι διαπραγματεύσεις όμως Ντάλες – Βολφ έγιναν στην πραγματικότητα.»
Στον πρόλογό του, ο Γιουλιάν Σεμιόνοφ αναφέρεται και στον Καρλ Βολφ, αρχηγό του προσωπικού επιτελείου του Χίμλερ, που διενήργησε για λογαριασμό μερίδας των ναζιστών τις χωριστές διαπραγματεύσεις με τους δυτικούς, ενώ το λυκόφως του Τρίτου Ράιχ τύλιγε κιόλας με την αχλύ του το σχεδόν νικημένο εθνικοσοσιαλισμό.
«Έψαξα και τον βρήκα στη Δυτική Γερμανία. Κοτσονάτος ογδοντάχρονος ναζιστής, δεν έχει κάνει ούτε ένα βήμα πίσω απ’ τις παλιές αρχές του ρατσισμού, του αντικομμουνισμού και του αντισοβιετισμού. Και τέτοιοι ναζιστές –ανώτεροι αξιωματικοί των Ες-Ες– υπάρχουν στη Γερμανία πάνω από πέντε χιλιάδες. Είναι όλοι τους αρκετά εύποροι, πράγμα που τους επιτρέπει να χρηματοδοτούν την προπαγάνδα του χιτλερισμού, να συμβάλλουν στην έκδοση βιβλίων που τα κείμενά τους προσπαθούν να πείσουν ότι τάχα ο Χίτλερ ήταν ένας «προδομένος ιδεαλιστής», ότι ήταν «ο καλύτερος φίλος της νεολαίας», ότι στον καιρό του «δεν υπήρχε ανεργία» κι ότι στα χρόνια του «υπήρχε τάξη», τότε που έστελναν τον κόσμο στους φούρνους με τη σειρά, όπως στα λουτρά…
»Ώστε λοιπόν αποστολή της λογοτεχνίας είναι να αντιπαραταχτεί στο φασισμό, σε όλες τις εκδηλώσεις του.
»Ώστε λοιπόν αποστολή της λογοτεχνίας είναι να υπερασπιστεί τη μνήμη. Γιατί, αν ζούμε σήμερα, το χρωστάμε στα είκοσι εκατομμύρια των σοβιετικών πολιτών που χάθηκαν υπερασπίζοντας το δικό μας Αύριο, κι η μνήμη τους είναι ιερή για μας.
»Ιερή είναι η μνήμη για εκείνους τους αγωνιστές κατά του φασισμού που δε σκοτώθηκαν στην επίθεση των τεθωρακισμένων, ούτε στην αερομαχία ή στην ορμητική έξοδο μέσα στα εχθρικά χαρακώματα αλλά έπεσαν στο αόρατο μέτωπο. Ιερή είναι η μνήμη του Νικολάι Κουζνετσόφ, του Ρίχαρντ Ζόργκε, του Μανέβιτς, του Μεντβέντεφ και άλλων…»
Οι γυναίκες είχαν σημαντικό μερίδιο συμβολής και στον «αόρατο» πόλεμο, όπως η 18χρονη Πάσα Σαβέλιεβα, που την έκαψαν ζωντανή γιατί ήταν κατάσκοπος της Αντίστασης ως μεταφράστρια σε ένα αρχηγείο του εχθρού. Στο μυθιστόρημα του Σεμιόνοφ, ένα μεγάλο μέρος της πλοκής χτίζεται πάνω στην περιπέτεια μιας ρωσίδας ασυρματίστριας, που δουλεύει σε γερμανικό έδαφος με πλαστή ταυτότητα, βοηθώντας τη σοβιετική κατασκοπεία.
Η συνέχεια της ιστορίας του Σοβιετικού κατάσκοπου Στίρλιτς, αλλά και οι τελευταίες μέρες του Τρίτου Ράιχ πριν την άνευ όρων παράδοση των ναζιστών στο Σοβιετικό στρατό, περιγράφονται από τον ίδιο συγγραφέα σε ένα επόμενο μυθιστόρημα με τον τίτλο ΔΙΑΤΑΣΣΕΣΑΙ ΝΑ ΕΠΙΖΗΣΕΙΣ που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ .
Η σοβιετική σκηνοθέτιδα Τατιάνα Λιόζνοβα μετέφερε στην τηλεόραση το μυθιστόρημα του Γιουλιάν Σεμιόνοφ «17 στιγμές της άνοιξης» με εξαιρετική επιτυχία. Η σειρά ολοκληρώθηκε σε 12 επεισόδια. Άρχισε να προβάλλεται από τη σοβιετική τηλεόραση τον Αύγουστο του 1973, καθηλώνοντας δεκάδες εκατομμύρια τηλεθεατών εντός και εκτός ΕΣΣΔ. Στο ρόλο του Στίρλιτς πρωταγωνιστούσε ο ηθοποιός Βιατσεσλάβ Τίχονοφ. Η τηλεοπτική σειρά «17 στιγμές της άνοιξης» έχει προβληθεί και στην Ελλάδα από την ΕΡΤ και από τον τηλεοπτικό σταθμό 902 αριστερά στα FM.
Η Τατιάνα Λιόζνοβα έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 88 ετών.
Τα επεισόδια της σειράς μπορείτε να την παρακολουθήσετε στους εξής συνδέσμους:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
ΤΑΙΝΙΑ .
Η πτώση
Σκηνοθεσία: Oliver Hirschbiegel
Στο ρόλο του Χίτλερ, ο εξαιρετικός Μπρούνο Γκαντς.
Η ταινία στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της γραμματέως του Χίτλερ Τράουντλ Γιούνγκε και καταγράφει τις τελευταίες μέρες του ναζιστικού κράτους.
Περίπου μισό εκατομμύριο γερμανοί έσπευσαν στις αίθουσες προβολής τις τέσσερις πρώτες μέρες, δείχνοντας το ενδιαφέρον τους για τα όσα διαδραματίστηκαν στο μπούνκερ (καταφύγιο) όπου έζησαν ο Χίτλερ με το επιτελείο του, η Εύα Μπράουν και το ζεύγος Γκέμπελς με τα έξι παιδιά του λίγο πριν από τη μεγάλη αντιφασιστική νίκη του Μάη. Αναπόφευκτα, το ενδιαφέρον για την ταινία, μαζί με το γεγονός ότι ένα μέρος της βασίστηκε σε προσωπική μαρτυρία, πυροδότησε πλήθος συζητήσεων για την οπτική της. Μήπως υπερτονίζει το «ανθρώπινο» πρόσωπο του Χίτλερ;… Μήπως η «τρυφερότητά» του, όταν χαϊδεύει τη σκύλα του και τα μάγουλα των παιδιών ή φέρεται με ευγένεια -κάποτε μάλιστα και με ενδιαφέρον- στο προσωπικό του, συσκοτίζει την «παράνοια» και τον «απάνθρωπο» χαρακτήρα του;… Και ποια είναι η σχέση της ταινίας με την πραγματικότητα και με τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν εκείνες τις μέρες του ’45;
Ο στρατάρχης Βασίλι Ιβάνοβιτς Ζούκοφ, διοικητής των ρωσικών στρατευμάτων που πρώτα μπήκαν στο Βερολίνο στις 25 Απριλίου 1945, διηγείται ότι, ενώ το σοβιετικό πυροβολικό σφυροκοπούσε ανελέητα τις αμυντικές θέσεις της γερμανικής φρουράς του Βερολίνου, αυθόρμητα συλλογίστηκε: «Ο Χίτλερ αυτή την ώρα διαπράττει το τελευταίο, πιο άγριο έγκλημα εναντίον του λαού του. Αναγκάζει χιλιάδες και χιλιάδες Γερμανούς να πεθάνουν χωρίς λόγο, στέλνοντάς τους σε βέβαιο θάνατο, θυσιάζοντάς τους για έναν όρκο που πια δεν έχει καμιά αξία. Για ποιο σκοπό δολοφονεί γυναίκες και γέρους; Μόλις άρχισε η μάχη του Βερολίνου οι Γερμανοί θα έπρεπε να είχαν παραδοθεί κι έτσι θα ήταν δυνατό να γλιτώσουν τη ζωή τους χιλιάδες άνθρωποι.»
Η αλήθεια είναι ότι ο Χίτλερ περιφρονούσε βαθύτατα το λαό. Του ήταν αδύνατο να ενδιαφερθεί για τα βάσανα ενός «ηττημένου» λαού, όπως είπε στον Σπέερ, μετά τη διαταγή του για την τακτική της «καμένης γης» (σχέδιο Κλάουζεβιτς): «Αν ο πόλεμος χαθεί, κι ο λαός θα χαθεί. Και είναι πολύ προτιμότερο εμείς με τα χέρια μας να καταστρέψουμε τα πάντα… Ο λαός μας έδειξε πως είναι ο πιο αδύναμος. Το μέλλον ανήκει στο λαό της Ανατολής.»
Οι ιστορικές αυτές δηλώσεις του Χίτλερ, όπως και του Γκέμπελς: «Όλα τα σχέδια του εθνικοσοσιαλισμού ήταν πολύ μεγάλα και πολύ ιδανικά γι’ αυτόν το λαό… αποδείχθηκε πολύ άνανδρος για να τα πραγματοποιήσει… ο γερμανικός λαός άξιζε την τύχη που τώρα τον περιμένει» είναι αποτυπωμένες με ακρίβεια στην ταινία του Hirschbiegel. Το ίδιο και τα γεγονότα του εγκλήματος της καταστροφής της Hilterjugend (της Χιτλερικής νεολαίας), η οποία «αυτοκτονούσε» ως την τελευταία στιγμή, δεμένη με όρκους που ήταν ενάντια στα δικά της συμφέροντα.
Η προσωπικότητα του Χίτλερ και των άλλων ναζιστών δεν μπορεί να κριθεί με το μέτρο της «ανθρωπιάς» ή της «απανθρωπιάς», ούτε βέβαια της «παράνοιας», αλλά με το μέτρο των επιλογών που έκαναν και με το ποιον ουσιαστικά εξυπηρέτησαν. Το ίδιο ισχύει και για όλους τους γερμανούς –επώνυμους και ανώνυμους– που έζησαν εκείνα τα γεγονότα και επέδρασαν σε αυτά, είτε εξυπηρετώντας το βολικό για το κεφάλαιο εθνικοσοσιαλιστικό «όνειρο», είτε επιλέγοντας το δύσκολο δρόμο της αντίστασης.
Η Τράουντλ Γιούνγκε εργάστηκε ως ιδιαιτέρα του Χίτλερ από το 1942 έως το 1945, μπαίνοντας στην υπηρεσία του χωρίς να το πολυσκεφτεί. Ήταν μόλις 22 χρονών και «υπερίσχυσε η περιέργεια» αν και, όπως δήλωσε, δεν ήταν φανατική ναζίστρια και θα μπορούσε να είχε πει όχι.
«Φυσικά, τα φριχτά πράγματα που άκουσα στη δίκη της Νυρεμβέργης… με συγκλόνισαν βαθύτατα. Αλλά δεν έβλεπα το συσχετισμό με το δικό μου παρελθόν. Ήμουν ικανοποιημένη που δεν έφταιγα προσωπικά και δεν γνώριζα όλα αυτά τα πράγματα… Μια μέρα όμως πέρασα μπροστά από το μνημείο που είχε στηθεί για τη Σόφι Σολ* στη Φραντς Γιόζεφ Στράσε κι είδα ότι είχε γεννηθεί την ίδια ημερομηνία με μένα κι εκτελέστηκε τη χρονιά που άρχισα να δουλεύω για τον Χίτλερ. Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα πραγματικά ότι δεν αποτελεί δικαιολογία το ότι ήμουν μικρή κι ότι θα μπορούσα να είχα καταλάβει.»
* Η φοιτήτρια Σόφι Σολ ανήκε στην αντιναζιστική ομάδα «Λευκό Ρόδο». Μαζί με τον αδερφό της Χανς, άλλους τέσσερις σπουδαστές και τον καθηγητή τους Κουρτ Χούμπερ καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με ιδιόγραφη διαταγή του Χίτλερ.
Σόφι Σολ